Bursa tarihinde zamanda yolculuğumuza, 2019 yılında drone ile çekilmiş Tophane ve çevresini kapsayan fotoğraftan hareket ederek, Panorama 1326 Bursa Fetih Müzesi’ndeki tablolarla, zamanımızdan 692 yıl ötesine, 6 Nisan 1326 yılının öğle saatlerine gidiyoruz.
Panorama Bursa 1326 Fetih Müzesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun Beylikten Cihan Devleti’ne giden yolculuğunu ve bu yolculuğun en önemli noktalarından biri olan Bursa’nın fethini 3 boyutlu olarak anlatıyor.
Bursa'nın 23 yıl süren kuşatma sonunda kan dökülmeden el değiştirdiği tarihi buluşma gününü tasvir eden panoramik resimde, şehirden ayrılarak İstanbul’a gitmeye çalışan Bizanslıların kale kapısından çıkışı tasvir ediliyor.
İki farklı dünyanın tarih sahnesindeki kesişme anının tasvir edildiği Fetih Müzesi’nde bir medeniyetin vedaya hazırlanışı, diğer medeniyetin ise tarihe ‘merhaba’ deyişi ziyaretçilere tüm detaylarıyla anlatılıyor. Bizans ileri gelenleriyle görüşme ve Bizans Tekfuru’nun şehrin anahtarını Orhan Gazi’ye çadırında teslim edişinin resmedildiği panoramada ayrıca, Aktimur Hisarı, Cilimboz Deresi, Nekropol ve Pınarbaşı suyu, Balabanbey Hisarı, Gökdere Irmağı ve Uludağ eteğinde Orhan Gazi’nin karargâhı ve askerleri dikkat çekiyor.
Daha sonra bu ortamdan ayrılıp, zamanda yolculuğumuza devam ederek, bir tablo aracılığıyla 6 Nisan 1326 gününden yaklaşık 23 yıl kadar ötelere gidiyoruz.
Osman Bey Balabancık Havale Kulesi üzerinden oğlu Orhan Beye Bursa’yı işaret ediyor.
Osman Bey, Bilecik, İnegöl, Sakarya ve Yenişehir’den sonra Bursa’ya yönelmeyi planlamıştır. Sarp kayalıklarla çevrili Bursa kalesi kolay alınamayacağı için Osman Gazi, biri kentin doğusundaki tepede, diğeri de kentin batısındaki kaplıcaların yakınında olmak üzere, havale kulesi dediğimiz iki tane gözetleme hisarı yaptırmış ve giriş-çıkışları kontrol ederek kenti ablukaya almıştır. Bunlardan doğudakine Balaban Bey, batıdakine de Gazi Aktimur komutan olarak atandığı için bu kuleler onların adlarıyla bilinmektedir.
Bu iki hisardan sadece Balabancık kalesinin kuzey ve batı duvarlarının bir bölümü günümüze ulaşmıştır.
Bursa’nın merkez ilçelerinden Yıldırım’a bağlı olan Mollaarap mahallesine bulunan Balabancık Hisarı adıyla anılan kale, klasik Osmanlı yapı tarzının işlendiği, duvar aralarına üç sıra tuğla konmak suretiyle moloz taşlardan örüldüğü bir yapıdır. 1927 yılında konu ile ilgili birçok araştırma yapan Dr. Tevfik Edebey’in anlatımına göre şehrin fethinden sonra stratejik önemini yitiren kale, önce meyve bahçeleri arasında kalmış, 19. yüzyılda da kalenin bulunduğu arazi, Bursa’da konsolosluk ve tüccarlık yapan bir İtalyan’a satılmıştır. Sonrasında bir Ermeni tarafından alınan kalenin bulunduğu alana bir Ermeni Yetimhanesi kurulmuş ve Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar faaliyet göstermiştir. Bir dönem jandarma kışlası olarak da kullanılan kalenin bulunduğu araziye son olarak Mollarap mektebi (bugünkü ismiyle Balabanbey İlköğretim Okulu) kurulmuştur.
Bir diğer rivayette ise, kalenin eski bir Bizans yapısı (muhtemelen manastır) üzerine yapıldığı yönündedir. Kalenin batı duvarı üzerinde görülen doldurulmuş pencere tarzındaki yuvarlak kemerli yapıların doldurulmuş olması bu iddiayı desteklemektedir.
Hisar kalıntılarının, Yıldırım Belediyesi tarafından 2006 yılında restorasyonu ve çevre düzenlemesi gerçekleştirilmiştir.
Osman Gazi’nin oğlu Orhan Gazi’ye, bu kaleden Tophane surlarındaki Bizans manastırını göstererek, güneşin vurmasıyla parlayan kubbesi için ‘Beni bu gümüşlü kümbete gömün’ vasiyetinde bulunduğu rivayet edilmektedir.
Aktimur Kale’sinin ise, yeri ile ilgili birçok tartışma bulunmaktadır. Bursa Kalesi ile Kaplıcalar arasında yapılan kalenin, bugün Hamzabey mahallesinde bulunan Hamzabey Camii’nin kuzeyinde bulunduğu düşünülmektedir. Vali konağının yapımı sırasında temellerine rastlanıldığına dair görgü tanıklarından rivayetler bulunmaktadır.
Bursa Eski Eserleri Sevenler Derneği kurucusu Kazım Baykal, 1948 yılında yapılan Vali Konağı’nın inşası sırasında Balabanbey Kalesi’ne benzer temelleri tespit etmiş ve konu ile ilgili müze müdürü ve dönemin Genelkurmay Başkanlığı tarafından görevlendirilen bir heyet tarafından yapılan bu tespit doğrulanmıştır. Hatta konağın yanında, bugün Villa Biçen arazisinde 14. yüzyıldan kalma (muhtemelen kaleye ait) mezar taşları bulunmuştur.
Tarihi Askeri Politik Analiz
